Bruggen Bouwen tussen Generaties - Samen op weg naar minder emotionele eenzaamheid

Dag Marzouka en Lizzy, jullie werken aan het project Bruggen Bouwen tussen Generaties. Waar gaat dat precies over?
Marzouka, Stichting Al Amal: “Wij komen op zondag samen met een groep moeders en dochters van Marokkaanse afkomst. We bespreken dan een aantal onderwerpen en komen er zo achter hoe zij daarover denken en wat de verschillen en overeenkomsten zijn tussen de generaties. Welke thema’s aan bod komen, bepalen we samen met de vrouwen. Toen we ze vroegen waar ze het graag over wilden hebben, kwam er een hele waslijst naar boven. Daar bleek wel uit dat ze zin hadden in dit project en er behoefte was aan zo'n groep.”

Als je het over generaties hebt, welke leeftijd hebben de vrouwen in jullie groep?
Marzouka: “De jongste moeder is 52 jaar. Bij de dochters ligt de leeftijd tussen 18 en 34.” Lizzy van Leyden Academy sluit daarbij aan: “Dat is precies wat dit project volgens ons zo mooi maakt. De dochters hebben het over relaties, over trouwen, over opvoeden, over werk, over vrijheid, enzovoort. Dit zijn onderwerpen die ook bij de moeders spelen, maar waarover zij misschien andere perspectieven, meningen of verwachtingen hebben. Daarom is het waardevol om het hier tijdens de bijeenkomsten samen over te hebben, om zo meer begrip en respect voor elkaar te ontwikkelen.”

Waarom vonden jullie het eigenlijk zo belangrijk om dit project te starten?
Marzouka: “Voor ons is het belangrijk om emotionele eenzaamheid tegen te gaan. Er zijn heel veel initiatieven en projecten die eenzaamheid als thema hebben, maar die gaan meestal over sociale eenzaamheid. Het doel is dan om nieuwe mensen te leren kennen en je netwerk te vergroten. Bij Bruggen Bouwen gaan we juist uit van de bestaande relaties. Hoe kun je die verdiepen en versterken? Hoe kom je tot een betere kwaliteit contact? Zeker tussen moeders en dochter is dat heel belangrijk. Het hele gezin vaart er wel bij als er wederzijds begrip en respect is. Als dat ontbreekt, zie je vaak dat emotionele eenzaamheid ontstaat.

Lizzy: Bruggen Bouwen zorgt aantoonbaar voor meer begrip tussen de generaties vrouwen en voor een sterkere onderlinge band.

Ik begrijp dat het project ook onderdeel is van een onderzoek. Hoe moet ik dat zien?
Lizzy: “Het doel van het onderzoek is onder andere het opstellen van een handleiding met de geleerde lessen en creatieve methodes die we tijdens de bijeenkomsten gebruiken. Zo kan onze aanpak verder worden verspreid naar andere organisaties in het sociale domein. Want deze methode zorgt aantoonbaar voor meer begrip tussen de generaties vrouwen en voor een sterkere onderlinge band. Ik ben daarom als onderzoeker aanwezig bij de bijeenkomsten. Ik doe gewoon mee en observeer hoe de bijeenkomsten verlopen en hoe de vrouwen het project ervaren. 

We zijn met het onderzoeksaspect best wat uitdagingen tegengekomen, hoor. In het begin hebben we de vrouwen bijvoorbeeld gevraagd om een ‘relatiemeter’ in te vullen: hoe beoordeel je de relatie tussen jou en je moeder of jou en je dochter op een schaal van 1 tot 10? Toen we terugblikten, hadden we eigenlijk pas echt door dat de vrouwen in het begin nog vaak sociaal wenselijke antwoorden gaven. Er was gewoon nog niet genoeg vertrouwen opgebouwd. Voor het vervolg van het onderzoek, en voor als iemand het ook zou willen oppakken, moeten we dus kijken hoe we dat gaan ondervangen. We hebben het al voor een deel opgelost door de moeders en dochters nu vaker apart te spreken en inhoudelijker op de relatie in te gaan, in plaats van dat ze die met een cijfer beoordelen. Zo hopen we dat er minder druk is om sociaal wenselijke antwoorden te geven en dat er meer nuance naar voren komt." 

Marzouka: “Ja, dat, of ze geven in hun antwoord weer hoe ze het graag zouden zien. Dan geven ze een 10 voor hoe de relatie nu is, maar dat bestaat eigenlijk niet. Als je dan doorvraagt, is dat wat ze antwoorden wat ze het liefste zouden willen. Een relatie objectief meten is dus echt heel moeilijk.”

Jullie noemen nu het thema moeder-dochterrelatie. Wat zijn er nog meer voor thema’s langsgekomen?
Mazouka: “Nou, zoals gezegd hebben we de vrouwen gevraagd wat ze zelf interessant vonden. Daar kwam van alles uit: opvoeding, communicatie, trouwen, kinderen krijgen, zorg, wil je voor je moeder zorgen of is een verzorgingshuis een optie, de toekomst, (blijven) werken of eerst je kinderen opvoeden, over de ceremonie en tradities bij het trouwen… Maar ook onderwerpen als vergiffenis. Dat je je lichter voelt als je iemand vergeeft. Een paar vrouwen hebben dat geprobeerd en vertelden dat het echt werkt en het hun band had versterkt.” 

Dochter: Door stil te staan bij onze denkwijze en ervaringen, worden we ons bewuster van onszelf en van elkaar. Dat heeft niet alleen geleid tot nieuwe inzichten, maar ook tot een sterkere band met mijn moeder.

En waren er veel verschillen tussen de moeders en dochters bij de besproken thema’s?
Lizzy: “Ja en die liggen op verschillende vlakken. Natuurlijk is er het generatieverschil waar élk gezin mee te maken heeft. Maar in deze groep zijn de moeders geboren in Marokko en zijn de dochters in Nederland geboren en naar school gegaan. Daardoor heb je binnen het gezin al cultuurverschillen. De moeders zijn vaak streng en religieus opgevoed en hebben hun hele leven voor het gezin gezorgd. Bij de dochters is dat heel anders. Zij studeren of werken, of allebei tegelijk en zijn minder streng religieus. Dat botst natuurlijk regelmatig.”

Marzouka: “Toen we het hebben gehad over trouwen kwamen veel van dat soort verschillen naar boven. Het botst niet bij iedereen, maar er zijn dan op zijn minst vragen. Hoe doe ik het zo dat ik niemand kwets en toch mijn eigen wensen kan vervullen? Dat weet je alleen als je het bespreekt.”

Heb je daar een voorbeeld van?
Marzouka: “Als je in Marokko gaat trouwen, maak je eerst kennis met elkaar. Als je allebei ja zegt, komt er een verloving. Dat is bij Marokkanen een heel groot feest. En dan komen soms de verschillen al om de hoek kijken. Normaal nodigt de moeder de gasten uit en bepaalt zij bijvoorbeeld of mannen en vrouwen bij elkaar kunnen zitten op het feest. Moeder bepaalt ook wat er voor eten op tafel komt. Zij neemt ook de enveloppen met geld in ontvangst. Wil je dat als moderne dochter ook nog? En zo niet, hoe communiceer je dat dan? 

Er is ook een groot verschil in hoe gekeken wordt naar zorg. Bij veel Marokkanen is je ouders in een verpleeghuis laten opnemen alsof je ze ‘dumpt’. Als het niet meer goed gaat, worden ze in huis genomen door een van de kinderen. Bij de nieuwe generaties is dat veel minder vanzelfsprekend. Ze hebben werk, of studeren, of kunnen het gewoon niet. En vaak komt het toch neer op de vrouwen die voor hun ouder(s) zorgen en zelfs ook hun schoonouders. Maar hoe lang blijft dat nog zo? Daar zie je al veel in veranderen. Daar komt vaak ruzie en verdriet bij kijken, maar als je kunt zorgen dat de vrouwen er open en eerlijk met elkaar over kunnen praten, komt er veel meer ruimte voor rust en begrip. En dan vind je ook manieren om het voor iedereen goed te krijgen.”

Waar staan jullie nu met Bruggen Bouwen?
Lizzy: “We zijn in maart 2024 gestart. Het project werd toen gefinancierd door het Jo Visser Fonds en vanuit de K.F. Hein Stimuleringsprijs 2024. Begin dit jaar stopte die laatste subsidie, want zo was het afgesproken. We hebben daar toen een  afsluitmoment van gemaakt door met de hele groep vrouwen een weekendje naar Laren te gaan. 

Lizzy: We hebben nieuwe financiering nodig willen we kunnen doorgaan. De vrouwen hebben aangegeven dat ze dat heel graag willen. 

Inmiddels zitten we in een vervolgtraject waarbij we van elke zondagmiddag zijn overgestapt naar om de week. Daarbij hebben we nog wat financiële steun van het Jo Visser Fonds, waar we heel dankbaar voor zijn. Maar we hebben nieuwe financiering nodig willen we kunnen doorgaan. De vrouwen hebben aangegeven dat ze dat heel graag willen. Bovendien zijn we, zoals ik net zei, bezig met het schrijven van een handleiding waarin we alle opgedane kennis en ervaringen delen. Daarmee willen we ook andere organisaties inspireren en ondersteunen om dit soort groepen op te starten. 

Het lastige is dat veel fondsen nieuwe projecten willen financieren, en dat is Bruggen Bouwen nu niet meer. Maar continuiteit is toch ook belangrijk. En dat we geen nieuw project zijn wil niet zeggen dat we dus ook geen nieuwe ideeën meer hebben. Er liggen nog heel veel thema’s die de vrouwen verder willen uitdiepen en we willen nog een documentaire maken over de taboes binnen Marokkaanse gemeenschap. Dat willen we echt ook weer in co-creatie doen met deze groep, want we willen hún stem laten horen.”

Moeder: We hebben veel geleerd en zijn dichter naar elkaar toe gegroeid. Zelfs thuis gaan de gesprekken door. Mijn man en zoon vroegen: ‘Gaan jullie zondag weer?’. Zondagmiddag is inmiddels een speciale dag geworden. De gesprekken worden thuis herhaald en verdiept, wat bijdraagt aan wederzijds begrip.

Marzouka: “Er is nu in een maand of 15 zo’n goede onderlinge band opgebouwd. De vrouwen luisteren beter naar elkaar, op de zondagsbijeenkomsten, maar ook thuis. De verschillen zijn er nog steeds, en dat is ook goed, maar ze kunnen beter uitleggen waarom ze ergens op een bepaalde manier over denken. Ze ervaren de bijeenkomsten ook niet alleen als meewerken aan onderzoek en informatie ophalen, maar ook als een gezamenlijk moment van ontspanning. De vaders beginnen zich af en toe echt af te vragen wat er nou allemaal besproken en gedaan wordt. Die zijn vast jaloers, haha! 

Het zou toch zonde zijn als dit moet stoppen. Niet alleen voor ons en voor de vrouwen, maar ook voor de organisaties en groepen die de methode van Bruggen Bouwen willen overnemen. We zijn nu aan het kijken of een aantal vrouwen die zijn getraind via ons initiatief Domino-effect* de begeleidingsrol deels van mij kunnen overnemen.”

• * Initiatief Het Domino-Effect van Al Amal won in 2024 het Appeltje van Oranje. Dit is een prijs die jaarlijks door het Oranje Fonds wordt toegekend aan drie projecten op het gebied van maatschappelijk welzijn en sociale cohesie. 
  
  
• Foto header: Tijdens de evaluatiebijeenkomst kregen de vrouwen allemaal een mok met hun naam erop.